توافقی برای نجات و حفظ آبروی اردوغان

پس از چند ماه انتظار و صبر، از حدود یک ماه پیش سوریه و گروه‌های مقاومت بر آن شدند تا آخرین نقاط اشغالی توسط تروریست‏ها را آزادکرده و حلقه‏ی عملیات رهایی کامل سوریه از شرِّ تروریست‏ها را تکمیل کنند.
حمله ارتش سوریه و بسیج مردمی این کشور با حمایت گروه‌هایی از مقاومت اسلامی به سمت شهر‌هایی چون؛ معرت النعمان، خان طومان، العیس، سراقب، حومه حلب و ادلب آغاز شد.
بیش ازآنچه تصور می‏شد این عملیات‌ها سریع پیش رفت و بیشتر شهر‌های مذکور آزاد شد و سوریه تا آستانه آزادی کامل ادلب جلو رفت. تروریست‌های سرگردان که علاوه بر درگیری‌های فرسایشی داخلی باهم، توان پاسخگویی و مقاومت نداشتند در هر مرحله با به‌جای گذاشتن تلفات سنگین، پا به فرار گذارده و شهر‌ها را تخلیه کردند.

سودای امپراتوری که شکست خورد
اردوغان که روزی در سودای توسعه امپراتوری عثمانی در رؤیای حاکمیت بر دمشق بود، اینک تمام آن خواب‌های خوش را در کابوس‌های ترسناک می‌بیند. مهم‌تر اینکه با آزادی حلب - دمشق و اتوبان راهبردی آن، معادلات اردوغان و آمریکا در تجزیه سوریه نیز برهم ریخت.
تمام شرایط فوق باعث شد که ترکیه به تکاپوی جبران بیفتد و برای آبروی ازدست‌رفته‌اش اقداماتی را انجام دهد. به همین جهت به بهانه‏ی واهی نگرانی از سرازیر شدن تروریست‏ها از ادلب به‌سوی ترکیه و عدم آمادگی برای نگاه‌داری پناهندگان بیشتر، با فضاسازی رسانه‌ای، سوریه را تهدید به حمله و تهاجم کرد. نهم اسفند بود که خبر حمله هوایی روسیه به کاروان نظامی مشترک ارتش ترکیه و تروریست‏ها منتشر شد که حکایت از هلاکت حدود ۸۰ نفر، ازجمله ۴۰ نفر از سربازان ترکیه را داشت. اردوغان که از شرایط کنونی عصبانی و دستپاچه به نظر می‏رسید دست به اقدام احمقانه‏ی بمباران و موشک‌باران مواضع و پایگاه‌های ارتش سوریه کرد. بدتر آنکه علی‌رغم هشدار‌های ایران و حزب‌الله، پایگاه‌های گروه‌های مقاومت را نیز هدف قرارداد که منجر به شهادت چندین نفر از نیرو‌های حزب‌الله و فاطمیون و زینبیون و از جمله دو نفر از مدافعان ایرانی حرم شد. در ادامه با حملات انتحاری سنگین به شهر سراقب و اطراف آن برای اشغال مجدد آن تلاش کرد که هر بار با شکست مواجه شد.

تحقیر اردوغان توسط پوتین
اکنون اردوغان در یک مخمصه‏ی جدی که ناشی از بلاهت سیاسی و فقدان تفکر راهبردی است گرفتار آمده است. از سویی دست‌به‌سر و صدا و تهدید و حملات کور می‏زند و از دیگر سو، به تماس و مذاکره حضوری و تلفنی می‏پردازد که سفر او به روسیه و دیدار با پوتین رئیس‌جمهور روسیه را باید در راستای همین دست‌وپا زدن‌ها دانست؛ اما برخلاف انتظار، اردوغان که فکر می‌کرد با سفر به روسیه و ملاقات با پوتین با دستانی پر به کشورش بازخواهد گشت و اهداف خود را با ایجاد چالش برای روسیه در سوریه پی خواهد گرفت، هم در روسیه تحقیر شد و هم با دستانی خالی‌تر از همیشه بازگشت. چراکه پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه در دیدار همتای تُرک خود رجب طیب اردوغان که برای گفتگو درباره ادلب به مسکو رفته بود، هیئت همراه او را مجبور به ایستادن زیر مجسمه‌ای کرد که نماد شکست چندباره عثمانی‌ها از روس‌هاست! در تصویری که از دیدار روسای جمهوری روسیه و ترکیه منتشر شده، هیئت ترکیه زیر مجسمه کاترین دوم که با نام کاترین کبیر نیز شناخته می‌شود، ایستاده است. بسیاری از تحلیلگران این اقدام پوتین را یک پیام زیرکانه به‌طرف ترکیه‌ای توصیف کردند و گفتند که قصد پوتین از این کار، تحقیر اردوغان بود. کاترین دوم روسیه یا همان کاترین کبیر، بین سال‌های ۱۷۶۲ تا ۱۷۹۶ امپراتوریس و تزاریس روسیه بود و بار‌ها عثمانی‌ها را در جنگ‌های مختلف شکست داد و در آخر پیمان کینجاریه را در اواخر قرن هجدهم و هم‌زمان با افول سلطنت عثمانی‌ها به آن‌ها تحمیل کرد.
«تام لوگان» نویسنده مجله «واشنگتن اگزماینر» نیز در یادداشتی با عنوان «اردوغان در مقابل پوتین زانو زد» به بررسی توافق مسکو پرداخت و نوشت: رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه دلیل محکمی برای برخورد سخت با روسیه داشت، اما وی ترجیح داد که از پوتین اطاعت کند.
لوگا با اشاره به اینکه اردوغان بررسی قانون اساسی روسیه را به‌عنوان دلیل عدم حضور پوتین در ترکیه توجیه می‌کند، تأکید کرد: پوتین با عدم حضور در استانبول، اردوغان را مجبور به آمدن به‌پیش پای خود در مسکو کرد و اردوغان با عدم واکنش به روسیه در قبال کشته شدن ۳۴ سرباز ترکیه در ادلب، موضع خود را تضعیف کرد.

توافق حفظ آبروی اردوغان
توافق مسکو، توافق «حفظ آبروی» اردوغان، پایین آوردن او از درخت بسیار بلند تهدیداتش و بی‌فایده نشان دادن حملات نظامی او با عنوان «سپر بهار» بود. راهبردی که ولادیمیر پوتین در تعامل با پرونده سوریه پیش‌گرفته، بر چندپایه استوار است. این پایه‌ها عبارت‌اند از: پیشروی نظامی و پس گرفتن بسیاری از مناطق و سپس تثبیت این مسئله با عقد توافقات با طرف ترکیه‌ای که حامی گروه‌های نظامی مسلح است. سازمان‌دهی گشت زنی‌های مشترک یا ایجاد مراکز نظارت نظامی ترکیه برای نشان ندادن واقعیت که این راهبردی هوشمندانه است که راهبرد ترکیه را خنثی می‌کند؛ راهبردی که با رویارویی‌های تنش‌زا اوضاع را به سمت لبه پرتگاه پیش می‌برد.
اینکه مذاکرات رؤسای جمهور ترکیه و روسیه بیش از شش ساعت و نیم پشت در‌های بسته برگزار شد، نشان‌دهنده عمق اختلافات و اصرار هریک از طرفین به‌خصوص روسیه، بر مواضع خودش است.

از میان بند‌های اولیه اعلام‌شده توافق یا نکاتی که بعداً فاش شد، این نکته جالب‌توجه بود که در این توافق به‌هیچ‌عنوان از مسیر بین‌المللی‌ام- پنج که دمشق را به حلب متصل می‌کند، نامی برده نشد و گشت زنی‌های مشترک روسیه و ترکیه، شامل مسیر ام چهار است که حلب را به لاذقیه مرتبط می‌کند و این یعنی مسیر اول «ام پنج» کاملاً تحت کنترل ارتش سوریه باقی خواهد ماند بدون اینکه ترکیه یا گروه‌های مسلح هیچ نقش امنیتی ایفا کنند.
نگاهی سریع به نکات موجود در توافق و چهره رؤسای جمهور ترکیه و روسیه در کنفرانس خبری مشترک از این مسئله حکایت دارد که ولادیمیر پوتین، نردبان را به همتای ترک خود داد تا از درخت بلندی که به سبب حمله به ادلب از آن بالا رفته بود، پایین بیاید و از رویارویی نظامی گسترده در اوضاع کنونی دوری کند و سیاست موریانه‌ای روسیه ادامه یابد و بر گروه‌های مسلح تروریستی فشار بیشتری وارد شود تا دور آتی نشست‌ها برای دستیابی به راه‌حل که شاید آخرین دور و سرنوشت‌ساز است، آغاز شود. اما آنچه می‌توان به‌عنوان دستاورد مهم اردوغان در سفر به روسیه و دیدار او با پوتین برای اردوغان به‌حساب آورد این است که اردوغان توانست هر چند موقتی از تنش و رویارویی نظامی با نیرو‌های روسیه و سوریه بعد از لشکرکشی‌های گسترده دریایی و زمینی که رئیس‌جمهور روسیه دستور داده بود، دور باشد و سربازان ترکیه از حملات ارتش سوریه و نیرو‌های نظامی روسیه در امان بمانند.